ကာဗြန္မ်ား ေပ်ာ္၀င္ေနသည့္ ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား

လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ အတြင္း လူတုိ႔၏ ပေယာဂေၾကာင့္ ထြက္ရိွလာေသာ ကာဗြန္မက္ထရစ္တန္ဘီလီယံ ၁၅၀ ကို ကမၻာ ေပၚရိွ ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ားက စုပ္ယူထားသည္။ လက္ရိွတြင္ လူတစ္ဦး၏ ပ်မ္းမွ်ကာဗြန္ထုတ္လႊတ္မႈ မွာ သီတင္းတစ္ပတ္လွ်င္ ၁၅ ေပါင္ရိွၿပီး ယင္းမွာ ႏွစ္စဥ္အီေကြတာ ကုိ ၁၃ ပတ္ပတ္ႏိုင္ေအာင္ ရွည္ လ်ားေသာ ေက်ာက္မီးေသြးသံုး ရထားကုိ စြမ္းအင္ျဖည့္ေပးရန္ လံုေလာက္ပါသည္။ကမၻာတစ္၀န္းရိွ ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ားႏွင့္ ကမ္း႐ုိးတန္းေရ ျပင္မ်ားက စိတ္အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ရာ ဇာတ္လမ္းကို စတင္ေျပာ ၾကားေနၾကသည္။ ပင္လယ္သမုဒၵ ရာမ်ားသည္ ေရျမႇဳပ္တစ္ခုကဲ့သို႔ ပင္ ေလထုအတြင္းမွ ကာဗြန္ဒုိင္ေအာက္ဆိုက္မ်ားကုိ တစ္ေန႔တ ျခားပိုမိုစုပ္ယူေနပါသည္။ ကာဗြန္ ဒုိင္ေအာက္ဆုိက္မ်ားကုိ စုပ္ယူ လြန္းအားႀကီး၍ ပင္လယ္သမုဒၵရာ ႏွင့္ ကမ္း႐ုိးတန္းေရျပင္မ်ား၏ ဓာ တုေဗဒမွ်ေျခညီမွ်ေနမႈမ်ား ေျပာင္းလဲေနၿပီး ေရေနသဘာ၀ေဂဟ စနစ္မ်ားကို တုိး၍ ၿခိမ္းေျခာက္ေန သည္။

လြန္ခဲ့ေသာ ၁၀ ႏွစ္က ပင္ လယ္အက္စစ္သင့္ျခင္းျဖစ္စဥ္ ေၾကာင့္ ႏွစ္စဥ္ကန္ေဒၚလာ ၁၁၇ သန္းတန္ေၾကးရိွေသာ အေမရိ ကန္အေနာက္ဘက္ကမ္း႐ုိးတန္း ပင္လယ္ခ႐ု၊ ခံုးလုပ္ငန္းၿပိဳလဲလု နီးပါးျဖစ္ခဲ့သည္။ သမုဒၵရာလိႈင္း မ်ားက အက္စစ္သင့္ေနေသာ ေရထုကုိ ပင္လယ္ကမ္းေျခသုိ႔ တြန္း ပို႔ခဲ့၍ ခံုးအေကာင္ေပါက္စေလး မ်ားတြင္ အကာအကြယ္ေပးမည့္ အခြံမ်ား ျဖစ္ေပၚရန္ ခက္ခဲခဲ့ၿပီး အားလံုးနီးပါးပ်က္စီးခဲ့သည္။ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ားသို႔ ကာဗြန္ဒုိင္ေအာက္ဆုိက္ဓာတ္ ပမာဏအေျမာက္အျမားေပ်ာ္၀င္ သြားျခင္းကုိ ကြၽန္ေတာ္တု႔ိ မျမင္ ေတြ႕ႏိုင္ပါ။ သုိ႔ေသာ္၎တို႔သည္ ကာဗြန္နစ္အက္စစ္အျဖစ္ ပင္ လယ္ေရထဲသုိ႔ ေပ်ာ္၀င္သြားၾက သည္။ ယင္းအတြက္ ႏွစ္သန္း ေပါင္းမ်ားစြာက ျမင္ေတြ႕ခဲ့ရေသာ ႏႈန္းထက္ ပိုမိုလ်င္ျမန္စြာပင္ ေရ ၏ ဓာတုေဗဒကို ေျပာင္းလဲပစ္ေန ပါသည္။ ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား အက္စစ္ဓာတ္သင့္ျခင္းဟု ေခၚ ေ၀ၚေသာ ျဖစ္စဥ္ေၾကာင့္ ပင္လယ္ခ႐ု၊ ခံုး၊ သႏၲာေက်ာက္တန္းႏွင့္ အျခားေရေနသတၱ၀ါစနစ္မ်ား ႀကီးထြားေရး၊ မ်ိဳးဆက္ပြားေရး၊ အခြံ မာမ်ားႏွင့္ အ႐ုိးစုစနစ္မ်ား ျဖစ္ တည္ေရးကို ခက္ခဲလာေစခဲ့ပါ သည္။

လူသားမ်ား၏ က်န္းမာေရး အတြက္လည္း စိုးရိမ္စရာျဖစ္ သည္။ ဓာတ္ခဲြခန္းစမ္းသပ္မႈမ်ား၌ အႏၲရာယ္ရိွေသာ ပင္လယ္ေရေမွာ္အမ်ိဳးအစား မ်ားစြာသည္ အက္စစ္သင့္ေနေသာ ေရတြင္ ႀကီးထြားလြယ္ၿပီး အဆိပ္မ်ား ပုိမို ထုတ္လႊတ္သည္ကို ေတြ႕ရိွရ သည္။ သဘာ၀ပင္လယ္ျပင္တြင္ ယင္းသို႔ ျဖစ္ေပၚခဲ့ပါက အဆိပ္သင့္ေနေသာ ခံုးမ်ား စားသံုးမိ၍ လူမ်ားတြင္ ေဘးဥပဒ္ျဖစ္ေစႏုိင္သလုိ အျခားေရေနသဘာ၀ႏွင့္ သတၱ၀ါမ်ားကို ေသဆံုးပ်က္စီးသြားေစႏုိင္ပါသည္။

အက္စစ္သင့္ျခင္းျမင့္မားလာျခင္းအျပင္ ပင္လယ္သမုဒၵရာ မ်ားကို ၀န္ပိေစေသာ အျခားအေၾကာင္းအရာမ်ားလည္း ရိွေနပါ သည္။ ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား ပူေႏြးလာသည္။ ေရေနသတၱ၀ါ ေလာကအတြက္ အေရးပါေသာ ေအာက္ဆီဂ်င္မွာ ေနရာအမ်ားအ ျပားတြင္ ေလ်ာ့က်လာသည္။ ပ လတ္စတစ္အိတ္မ်ားႏွင့္ အျခား ပစၥည္းပစၥယမ်ား၏ ညစ္ညမ္းမႈ က်ယ္ျပန္႔လာသည္။ ပင္လယ္ သမုဒၵရာမ်ား၏ အရင္းအျမစ္မ်ား ကို အလြန္အကြၽံထုတ္ယူအသံုးျပဳ ေနၾကသည္။ အဆုိပါအေၾကာင္း အရာတစ္ခုခ်င္းစီမွာ ျပႆနာတစ္ရပ္စီျဖစ္ေနၿပီး ယင္းျပႆနာမ်ား ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ားအေပၚ တစ္ ၿပိဳင္နက္တည္း သက္ေရာက္မႈရိွ ေနသည္မွာ စိုးရိမ္ပူပန္စရာျဖစ္ သည္။

ယခုႏွစ္တြင္ အေမရိကန္ ႏိုင္ငံ၏ ခံုးေကာင္ႏွင့္ ကမာ၊ ပုစြန္ က့ဲသို႔ အခြံမာေရေနသတၱ၀ါလုပ္ ငန္းမ်ား၏ အေျခအေနကုိ ပထမ ဆံုးအႀကိမ္ တစ္ႏုိင္ငံလံုးအတုိင္း အတာျဖင့္ ေလ့လာခဲ့ရာတြင္ အႏၲ ရာယ္ရိွေသာ ဧရိယာအမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ကန္ေဒၚ လာ တစ္ဘီလီယံတန္လုပ္ငန္း အတြက္ အႏၲရာယ္ရိွေနေသာ ေန ရာမ်ား၌ အေနာက္ေျမာက္ပစိ ဖိတ္ေဒသ၊ ေလာင္းအိုင္လန္း ေဆာ၊ နာရာဂန္ဆက္ပင္လယ္ ေအာ္၊ ခ်ီဆာပီကီပင္လယ္ေအာ္၊ မကၠဆီကုိပင္လယ္ေကြ႕ႏွင့္ မိန္း ႏွင့္ မက္ဆာခ်ဴးဆက္ျပည္နယ္ ကမ္းလြန္ေဒသမ်ားပါ၀င္သည္။ အႏၲရာယ္က်ေရာက္ေနၿပီျဖစ္ ေသာေဒသမွာ အလက္စတာငါး လုပ္ငန္းမ်ားျဖစ္သည္။ ယင္းေဒသ ငါးလုပ္ငန္းမွာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံ၏ စီးပြားျဖစ္ ငါးဖမ္းဆီးမႈ ၆၀ ရာခိုင္ ႏႈန္းအထိရိွကာ လူေပါင္းတစ္သိန္း ေက်ာ္ကုိ အလုပ္အကုိုင္ေပးအပ္ ထားေသာ ေနရာျဖစ္သည္။

ပင္လယ္၊ သမုဒၵရာအက္ စစ္သင့္ျခင္းမွာ ကာေရဘီယံေဒသမွ သႏၲာေက်ာက္တန္းမ်ား ဖဲြ႕စည္းပံုကုိ အားနည္းလာေစခဲ့သည္။ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀ အတြင္း GreatBurrier Reef တြင္ ရိွေသာ သႏၲာေက်ာက္တန္းစနစ္ တစ္ခုလံုး၏ႀကံ႕ႀကံ႕ခိုင္ႏိုင္မႈ ေလ်ာ့က်လာခဲ့ ျခင္းျဖစ္သည္။

အာတိတ္ေဒသတြင္လည္း ႀကီးမားေသာ အေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္ေပၚေနၿပီး ေဒသခံတုိင္းရင္း မ်ိဳးႏြယ္မ်ားအတြက္ စားနပ္ရိကၡာ ရင္းျမစ္မ်ားျဖစ္ေသာ ငါး၊ ငွက္ မ်ားႏွင့္ အျခားေရေနသတၱ၀ါမ်ား ရွားပါးလာခဲ့သည္။ ထိုကဲ့သို႔ ေ၀း လံေသာ ပင္လယ္သမုဒၵရာေဒသ မ်ားတြင္ ျဖစ္ေပၚေသာ ေျပာင္းလဲ မႈအတုိင္းအတာကို တစ္ခါတစ္ရံ မွ်သာ ရွင္းလင္းစြာ ေပၚထြက္လာ သည္။ အဆုိပါေဒသမ်ားႏွင့္ အ ျခားအႏၲရာယ္ရိွ ေဒသမ်ား၏ အ ေျခအေနကို ပိုမိုနားလည္ႏုိင္ရန္ မွာ ေဒသအမ်ားအျပားကုိ ေလ့ လာသြားရန္ လိုအပ္ပါသည္။

ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား အက္ စစ္သင့္ျခင္းမွာ ကမၻာေပၚရိွ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ ေရေနသဘာ၀ေဂဟ စနစ္မ်ား၏ ဆက္စပ္မႈအေပၚ မည္သို႔ထိခိုက္ေစမည္ကို အတိအက် ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ ေဟာကိန္းမထုတ္ႏုိင္ေသးေပ။ သုိ႔ေသာ္ေနာက္ဆက္တဲြ အက်ိဳးဆက္မ်ား သိမ္ေမြ႕ႏူးညံ့လိမ့္မည္ဆုိတာကုိေတာ့ ကြၽႏု္ပ္တို႔ သိေနပါသည္။

ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား အက္ စစ္သင့္ျခင္းေၾကာင့္ ေဆာ္လမြန္ ငါးႏွင့္ အျခားစီးပြားေရးအရ အေရးႀကီးေသာ ငါးမ်ားမည္သုိ႔ ေျပာင္းလဲရွင္သန္ႏုိင္မည္ဆုိျခင္း ကုိ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ မေလ့လာရေသး ေပ။ အထူးသျဖင့္ ေဆာ္လမြန္ သားေပါက္မ်ားႏွင့္ အျခားငါးအမ်ိဳးအစားမ်ားက အစားအစာအျဖစ္ မွီခိုေနေသာ ေသးငယ္ေသာ ငါးမ်ိဳးႏြယ္မ်ားႏွင့္ အျခား ငါးအမႈန္အမႊားမ်ားမွာ အက္စစ္သင့္မႈဒဏ္ အမ်ားဆံုးခံစားရႏုိင္ ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔ အျပည့္အ၀နားမလည္ေသးေသာ ဆင့္ကဲသက္ေရာက္မႈမ်ားရိွႏုိင္ပါ သည္။

မည္သုိ႔ေသာ စိန္ေခၚမႈမ်ား ရိွေနသည္ကို နားလည္ႏုိင္ရန္ ကြၽႏု္ပ္တို႔အေနျဖင့္ ပိုမိုေကာင္းမြန္ ေသာ ပင္လယ္သမုဒၵရာတုိင္းတာ မႈ စြမ္းရည္မ်ား လုိအပ္ပါသည္။ ယင္းကို ပုိမုိေကာင္းမြန္ေသာ ေရေနသတၱ၀ါ ေဂဟစနစ္နမူနာပံုေဖာ္ျခင္းမ်ားျဖင့္ ဆက္စပ္ရပါ မည္။ ထုိသုိ႔ေသာ ေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာသုေတသနျပဳမႈမ်ားတြင္ စမတ္က်ေသာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈမ်ား မွာ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ၊ ဖြံ႕ၿဖိဳးၿပီး အဆင့္ အားလံုးမွာ ႏုိင္ငံမ်ားကုိ တိုက္႐ုိက္ ထိခိုက္ႏုိင္ေသာ အႏၲရာယ္မ်ား တန္ျပန္ကာကြယ္ျခင္းႏွင့္ ႀကံ႕ႀကံ႕ ခံႏုိင္စြမ္း တည္ေဆာက္ရာတြင္ အေရးပါပါသည္။ ထိုကဲ့သို႔ေသာ ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံမႈမ်ား အေရးတႀကီး လုိအပ္ပါသည္။

အေမရိကန္၏ ပင္လယ္သမု ဒၵရာႏွင့္ ေလထုေစာင့္ၾကည့္ေရး အဖဲြ႕(NOAA) အေနျဖင့္ ကမၻာ့ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆုိက္ျမင့္တက္ မႈအေျခအေနကို နာရီမလပ္ေစာင့္ၾကည့္ေနပါသည္။ ေလထုထဲတြင္ ကာဗြန္ပါ၀င္မႈ ျမင့္တက္ႏႈန္းမွာ လြန္ခဲ့ေသာ သံုးႏွစ္အတြင္း အျမင့္ ဆံုးသုိ႔ ေရာက္ရိွေနၿပီး ယင္းႏွင့္အတူ ပင္လယ္သမုဒၵရာအက္စစ္ သင့္ျခင္းကိုလည္း လ်င္ျမန္လာ ေစခဲ့ပါသည္။

အေမရိကန္ႏွင့္ ၿဗိတိန္ႏွစ္ ႏုိင္ငံစလံုးက ကာဗြန္ဒုိင္ေအာက္ ဆုိက္ႏွင့္ အျခားဖန္လံုအိမ္ဓာတ္ ေငြ႕မ်ားထုတ္လႊတ္မႈျမင့္တက္ လာျခင္းမွာ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔ ေသာ ေနာက္ဆက္တဲြအက်ိဳးဆက္ မ်ား ရိွသည္ဆုိျခင္းကို အသိအမွတ္ျပဳထားၾကပါသည္။ ထ႔ို ေၾကာင့္လည္း ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆုိက္ထုတ္လႊတ္မႈ ေလွ်ာ့ခ်ေရး ခုိင္မာေသာ အေရးယူကုိင္တြယ္မႈမ်ား လုပ္ရန္ တုိက္တြန္းခဲ့သည္။

ကမၻာလံုးဆုိင္ရာ ပင္လယ္ သမုဒၵရာအက္စစ္သင့္ျခင္း ေစာင့္ၾကည့္ေရးကြန္ရက္စတင္ရာတြင္ မိမိတို႔ ႏွစ္ႏိုင္ငံမွ ကုိယ္စားလွယ္ မ်ားက ဦးေဆာင္ပါ၀င္ခဲ့သည္ကုိ ေက်နပ္ပါသည္။ ယင္းမွာ ႏုိင္ငံ ေပါင္း ၃၀ မွ သိပၸံပညာရွင္မ်ား ၾကား ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္မႈျဖစ္ ၿပီး တုိင္းတာေလ့လာမႈမလုပ္ထား ေသာ အေၾကာင္းအရာကုိ စီမံခန္႔ ခဲြမႈ မလုပ္ႏုိင္ဟူေသာ မူေပၚတြင္ အဆိုပါကြန္ရက္ကုိ အေျခခံထား ပါသည္။ သုေတသနသေဘၤာမ်ား၊ ပုဂၢလိကေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ေရး သေဘၤာမ်ား၊ ေမာင္းသူမဲ့ေလယာဥ္မ်ားႏွင့္ အျခားေနရာမ်ားမွ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာမႈမ်ားကုိ ေပါင္းစပ္ညိႇႏိႈင္း၍ ႀကိဳတင္ေဟာကိန္းထုတ္ေပးႏုိင္ေရး အေျခခံကို ဖန္တီးထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။

အဆိုပါ ကြန္ရက္သစ္ကုိ အေမရိကန္ႏွင့္ ၿဗိတိသွ်အဖဲြ႕မ်ား ၏ ေအာင္ျမင္မႈအေပၚ အေျခခံ၍ တည္ေဆာက္သြားမည္ျဖစ္သည္။ ယင္းအဖဲြ႕ ႏွစ္ဖဲြ႕မွာ ေစ်းႏႈန္းသက္သာၿပီး တိက်ေသာ အာ႐ံုခံစနစ္ မ်ားကုိ တည္ေဆာက္၍ Wendy Schmidt Ocean Health XPPRIZE ဆုခ်ီးျမႇင့္ပြဲတြင္ ပထမ ႏွင့္ ဒုတိယဆြတ္ခူးခဲ့ၾကသည္။ ကမၻာတစ္၀န္းကမ္း႐ုိးတန္းႏုိင္ငံ မ်ားအေနျဖင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္း က်င္ဆုိင္ရာသတင္းအခ်က္အလက္မ်ားရယူ၍ ခုိင္မာေသာ မူ၀ါဒခ်မွတ္ႏုိင္ေရး၊ ေဒသဆုိင္ရာႏွင့္ ကမၻာလံုးဆုိင္ရာႀကံ႕ႀကံ႕ခံႏိုင္မႈ ထူေထာင္ႏုိင္ေရးအဆုိပါနည္း ပညာက ကူညီေပးႏုိင္ပါသည္။

အေမရိကန္၏ အေနာက္ ဘက္ကမ္း႐ုိးတန္းေဒသရိွ အခြံမာ ကမာေကာင္ (Oyster) ေမြးျမဴေရးလုပ္ငန္းမ်ားက ပင္လယ္ေရအရည္အေသြးကို ေစာင့္ၾကည့္တုိင္းတာ၍ ေမြးကင္းစကမာေကာင္ မ်ား အက္စစ္သင့္မႈ အေျခအေန တြင္ ေျပာင္းလဲရွင္သန္ႏုိင္ေစေရး သိပၸံပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ပူးတြဲလုပ္ ကုိင္ေနၾကၿပီျဖစ္သည္။

ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား အက္စစ္သင့္ျခင္းျဖစ္စဥ္မွာ တစ္ကမၻာလံုးအတြက္ ပူပန္စရာျဖစ္ေသာ္လည္း ေဒသတစ္ခုခ်င္းအတုိင္းအ တာျဖင့္ အေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္ေပၚေနသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ပင္ လယ္သမုဒၵရာအက္စစ္သင့္ျခင္း ကုိ ပုိမိုဆိုးရြားေနေသာ အစာအာဟာရအလြန္အကြၽံခ်ျခင္း (ညစ္ညမ္းျခင္း)ကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းမ်ိဳးျဖစ္ သည္။

ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ား၏က်န္းမာေရးမွာ လူတုိင္း၊ ႏုိင္ငံတုိင္းႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အေၾကာင္းအရာ ျဖစ္သည္။ ပင္လယ္သမုဒၵရာမ်ားသည္ ကြၽႏု္ပ္တုိ႔၏ အသက္ရွင္ရပ္တည္မႈ၊ ႀကံ႕ႀကံ႕ခံ ႏုိင္စြမ္းနွင့္ ကမၻာႀကီး၏ စီးပြားေရး တြက္ေျခကိုက္မႈ မွီတင္းေနေသာ ေနရာမ်ား ျဖစ္သည္။ ပင္လယ္ သမုဒၵရာမ်ား အက္စစ္သင့္ျခင္း အႏၲရာယ္မ်ားကို လ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္း မွာ မိမိတို႔၏ ရပ္တည္မႈႏွင့္ အနာ ဂတ္မ်ဳိးဆက္မ်ား အႏၲရာယ္မ်ားကုိလ်စ္လ်ဴ႐ႈျခင္းျဖစ္ပါလိမ့္မည္။

Byၾကည္ေန၀င္းမင္း

—Ref:Our Deadened, Carbon-Soaked Seas.By Richard W.Spinrad and Ian Boydo.